۲-۷-۵- منافع و مزایای اندازه‌گیری سرمایه فکری

• • شناسایی و نقشه یا بی (نقشه برداری) دارایی‌های نامشهود

• • شناخت الگو‌های جریان‌های دانشی در درون سازمان

• • اولویت بندی مباحث دانشی حیاتی و سرنوشت ساز

• • تسریع و شتاب دادن به الگو‌های یاد گیری درون سازمانی

• • شناسایی بهترین عملیات و اشعاع آن در سرتاسر سازمان

• • • تحت نظارت داشتن مستمر ارزش دارایی‌ها وپیدا کردن راه‌هایی برای افزایش ارزش آن‌ ها

  

• • درک شبکه‌های اجتماعی سازمان و شناسایی عاملان تغییر

• • افزایش نوآو‌ری

• • درک بیشتری از این موضوع که چگونه دانش، یک سری روابط متقابل را به وجود می‌اور د.

• • افزایش فعالیت‌های همکاری و فرهنگ تسهیم دانش در نتیجه افزایش آگاهی از منافع و مزایای مدیریت دانش

• • افزایش خود ادراکی کارکنان از سازمان و افزایش انگیزش آن ها

• • ایجاد و خلق فرهنگ عملکرد (تابلی^[۲۶] ۲۰۰۵).

۲-۷-۶- اهداف اندازه گیری سرمایه فکری

• • برای کمک به سازمان‌ها در جهت فرموله کردن استراتژ‌ی‌های‌شان؛

• • برای ارزیابی نحوه اجرای استراتژی‌ها

• • کمک به گسترش و تنوع تصمیم گیری‌های شرکت

• • ارزیابی‌های غیرمالی سرمایه فکری می‌تواند به طرحهای باز پرداخت و پاداش‌های مدیران

• • ارتباط داده شود

• • جهت ایجاد رابطه با سهامداران خارج از شرکت که سرمایه فکری را در اختیار دارند.

سه هدف اول از این مجموعه به تصمیم‌گیر‌ی‌های داخلی مربوط می‌شوند و هدف از آنها حداکثر کردن عملکرد عملیاتی شرکت‌ها برای ایجاد درآمد از طریق حداقل هزینه و بهبود مستمر در روابط با مشتریان و تأمی نکنندگان و سهم بازار است مورد چهارم به ایجاد انگیزه‌های اجرایی مربوط می‌شود و هدف پنجم به ایجاد انگیزه برای سهامداران خارج از سازمان اشاره می‌کند (توبین ۱۹۷۸).

۲-۷-۷- حسابداری مدیریت و سرمایه فکری

با پیاده‌سازی تکیه در حسابداری مدیریت در سازمان از نظر سوددهی، برنامه‌ریزی، بودجه و…ساماندهی می‌شوند و این امرباعت می‌شود که اوضاع منابع انسانی، بهبود پیدا کند که خود تقویت سرمایه فکری را در پی دارد. یا به عبارتی حسابداری مدیریت می ­تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت با تسهیلِ تحلیل، پیش بینی، گزارشگری و در نهایت تصمیم‌گیری، نقشی اساسی در بهبود فرصت‌های موجود، توسعه امکانات بالقوه و برقراری سرمایه فکری ایفا کند.

بنابراین مدیریت سرمایه فکری ضرورت سازمان­های امروزی محسوب شده، زیرا از طریق سازمان­ها می­توانند علاوه بر تدوین، اجرا و ارزیابی استراتژی­ های مرتبط با سرمایه فکری، یک نوع هماهنگی بین استراتژی­ های سرمایه فکری و استراتژی­ های کلان سازمانی با هدف کسب مزیت رقابتی در بازارهای به شدت رقابتی امروزی ایجاد نمایند (نظری‌پور و پرویزی ۱۳۸۹).
مدیریت استراتژیک سرمایه همانند سایر دارایی­ ها نیازمند اندازه گیری و گزارشگری بوده و لذا طراحی یک سیستم اندازه گیری و گزارشگری و حسابداری مدیریت مناسب برای سرمایه فکری از ضرورت‌های مهم حرفه حسابداری به حساب می‌آید (زاهدی ۱۳۸۶).
امروزه تداوم فعالیت هر سازمانی نیازمند تدوین و اجرای استراتژی­ های مناسب می­باشد. طبق دیدگاه حسابداری مدیریت، سرمایه فکری می ­تواند در اجرای استراتژی سازمانی نقش کلیدی ایفا کند سیستم‌های حسابداری مدیریت نتایج اندازه‌‌گیری‌های مالی و غیرمالی فعالیت‌های عملیاتی را گزارش می‌کنند. این سیستم‌ها کمک می‌کند و همچنین پروژه‌ها و طرح‌های عملیات آینده نیز می‌دهد یکی از نمونه‌های اطلاعاتی که مدیران به آن نیازمندند، بهای تمام‌شده محصول و اندازه‌گیری تولیدات بموقع است (کاپلان و نورتون^[۲۷] ۱۹۹۴).
حسابداری مدیریت می‌تواند مدیران رادر اتخاذ تصمیمات جهت پویایی محیط کسب کار یاری نماید از جمله در بحث هزینه روش نوینی به وجود آمده که خود تقویت سرمایه فکری را در پی دارد مانند روش هزینه‌یابی هدف –هزینه‌یابی مبتنی بر فعالیت-هزینه‌یابی ناب و غیره به عبارت دیکر حسابداری مدیریت در بسیاری از کشورها پشرفته از جمله ژاپن امریکا به عنوان محرک اصلی بهبود و توسعه و تولید و بازوی اصلی مدیریت در افزایش واحد تجاری می‌باشد ولی در بسیاری از شرکت‌ها ایرانی حتی بخش حسابداری مدیریت وجود نداشته واین حرفه جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده از این رو بسیاری از برنامه های مدیریت بدونه راهکار و برنامه‌ریزی دقیق وسرمایه فکری نامناسب بر مبنای تجارت اتخاذ و تدوین می‌شود ودر بسیاری از موارد اهداف مورد نظر را تامین نمی‌کند و ضرورت بازنگری جدی در این امر توصیه می‌شود به نحو دیگر حسابداری مدیریت می‌تواند با یک سری روش‌های نوین در بحث هزینه‌یابی و تکنیک‌های مدیریتی می‌تواند در جهت هماهنکی سازمان با تغیرات محیط پیرامون کسب و کارشان کمک فراوانی نماید امروزه رقابت در ابعاد مختلفی مطرح است مثل سرعت تحویل محصول یا ارائه خدمات و کاهش قیمت محصول بنابراین سازمان‌ها برای دست‌یابی به مزیت رقابتی باید به سازمان با سرمایه فکری مناسب چاپک تبدیل شوند تا اینکه بتوانند نه تنها پاسخگوی تغیرات محیط باشن بلکه با یک پیش بینی دقیق تغیرات آتی را در نظر بگیرند به عبارت دیکرهدف اصلی حسابداری مدیریت کمک به سازمان به منظور به دست اوردن استراتژیک آن سازمان است فراهم آوردن این اصول نیازهای مشتریان و دیگر سهامداران را برآورد می‌کند حسابداری مدیریت برای تحکیم نقش فعالیت‌های خود دراستراتژیک کیفیت هزینه و زمان کمک می‌کند و در نهایت تصمیم گیری صحیح در بهبود فرصت های موجود توسعه امکانات بالقوه و برقراری سرمایه فکری ایفا می‌کند به عبارتی اولاً با افزایش سرمایه فکری شانس شرکت‌ها در به کارگیری ابزارهای نوین حسابداری مدیریت که لازمه ماندگاری شرکت‌ها در دنیای رقابتی هستند افزایش یافته و می‌تواند به مراحل بالاتری در حسابداری مدیریت دست یابند ثانیاً یافته‌ها حاکی از ان است که در نمونه تحقیق شرکت‌های اندکی وجود داشتن که سرمایه فکری برای دستیابی به مرحله چهارم بالاترین مرحله تکامل حسابداری مدیریت را دارا باشد.
از بین سرمایه فکری، سرمایه انسانی بیشترین تأثیر را بر توسعه و تکامل شرکت‌ها در استفاده از ابزارهای جدید حسابداری مدیریت داشته است که این امر خود بر لزوم توجه بیشتر دانشگاهیان و انجمن‌های حرفه ای حسابداری به تربیت و آموزش متخصصین آشنا با موضوعات نوین حسابداری مدیریت، روشن می‌سازد (دیانتی ودیلمی ۱۳۹۱).
تا چند سال قبل، سازمان­ها به اهمیت سرمایه فکری به عنوان یک عامل تأثیرگذار در فرایند تداوم فعالیت و سودآوری پی نبرده و لذا آن را همانند سایر دارایی‌ها (تحت عنوان دارایی نامشهود) به حساب می­آوردند. اما پس از مشخص شدن نقش موثر سرمایه فکری در فرایند تداوم فعالیت و سودآوری، اهمیت شناسایی، اندازه گیری و گزارشگری آن نیز برای سازمان­های امروزی دو چندان گردید. به عبارت دیگر، سرمایه فکری مهم‌ترین منبع ایجاد ارزش و مزیت رقابتی برای سازمان­های امروزی بوده و لذا مدیریت صحیح آن بدون شناسایی، اندازه ­گیری و گزارشگری امکان‌پذیر نمی باشد(ویدا مجتهد زاده ۱۳۸۱).

۲-۸- پیشینه تحقیق

در خصوص شکل گیری حسابداری مدیریت و سرمایه فکری تحقیقات متعددی صورت گرفته است که هر یک روش شناسایی خود را داشته‌اندبه عبارتی حسابداری مدیریت، یک سیستم اندازه‌گیری برای گردآوری اطلاعات مالی و عملیاتی است که فعالیت مدیریتی و رفتارهای انگیزه‌ای را هدایت می‌کند و ارزش‌های فرهنگی را که برای به‌ دست‌ آوردن هدف‌های استراتژیک سازمان لازم است خلق و حمایت می‌کند و سرمایه‌ی فکری یک سازمان دارایی‌ها و منابع ذهنی و نامشهودی است که سازمان با برگرداندن آن‌ ها به فرآیندهای جدید کالا و خدمات به خلق ارزش می‌پردازد.

۲-۸-۱- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور

وان مین لو^[۲۸] (۲۰۰۹) در مقاله‌ای «قابلیت و کارائی سرمایه فکری مورد شرکت‌های تولید کننده نیمه هادی در تایوان» از اهمیت افزایش ارزش شرکت از طریق مدیریت سرمایه‌ی فکری در محیط شدیداًَ رقابتی بحث می‌کنند؛ ایشان با بهره گرفتن از روش مرزی ناپارا متری تحلیل پوششی داده‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که عملکرد سرمایه‌ی فکری را می‌باید عنصر کلیدی دستیابی به نوآوری بیشتروکسب مزیتهای رقابتی تلقی کرد.
پیتر وینوسکی^[۲۹] (۲۰۰۹) بحران اقتصاد جهانی در فاصله سا‌ل‌های ۲۰۰۹-۲۰۰۷ و ارتباط آن برایجاد سرمایه فکری یافته پژوهش وی حاکی از آن است که: بحران اقتصادی فعلی در جهان (که برگرفته از کارکرد بازارهای مالی است) پیامدهای مختلفی در زمینه خلق سرمایه‌های فکری داشته است چرخه بحران اقتصادی جهان در سا‌ل‌های ۲۰۰۹-۲۰۰۷ وروند خلق سرمایه‌های فکری نشانگر سختگیری‌های موجود در زمینه ارائه گزارش درباره سرمایه‌های فکری در سال‌های قبل از رکود بوده است آشنا نبودن مدیران با چارچو بهای نوین سیستم‌های ارزیابی وگزارش دهی سرمایه فکری سبب عدم بکارگیری سرمای ههای غیر فیزیکی ودانشی بوده است که سبب شده است اقتصاد جهانی با لطمه دیدن وآشفتگی بازا رهای مالی دچار رکود وبحران شود.
ایزابل مارتینز^[۳۰] (۲۰۰۹) از دانشگاه اقتصاد گلو مارگان انگلستان پژوهشی انجام داده‌اند با عنوان «اهمیت سرمایه فکری برای دوام سازمان» پژوهش این یافته را در بر‌داشته است در اقتصاد دانش محور کنونی داریی‌ها دستخوش تغییرات ژرفی شده‌اند و اقتصاد مملو از داریی‌های نامملوس است و مستلزم موفقیتی است که سازمان‌ها می‌توانند به آن دست یابند و دوام خود را تقویت نمایند. در سازمان‌ها سرمایه‌های معنوی با سرمایه‌های فکری در ارتباط‌اند، عنصری که جزء دارایی‌های ناملموس به شمار می‌رود و خود شامل انواع سرمایه‌هاست. یعنی سرمایه ساختاریاجتماعی و انسانی. از نظر اهمیت نقش داریی‌های سازمانی این پژوهش یک تحلیل انعکاسی و انتقادی از اهمیت سرمایه‌های فکری در عملکرد سازمانی و بازتاب آن در اجتماع ارائه می‌کند و به طور کلی نتیجه گیری می‌کند که سرمایه فکری به عنوان مهم‌ترین عنصر ارتقاء دهنده عملکرد و شاخص‌های اثربخشی سازمان است و در نهایت سرمایه فکری مهم‌ترین رمز بقای هر سازمان و نهادی به شمار می‌رود.
شائوچی چنگ و همکاران^[۳۱] (۲۰۰۸) در مقاله‌ی «تأثیر تجربه‌ی اتحاد و سرمایه‌ی فکری بر ایجاد ارزش اتحادهای راهبردی بین المللی» براساس نمونه‌ای از بنگاههای ایالات منحده به تحقیق در باره تأثیر سرمایه‌ی فکری و تجربه اتحاد و واکنش این دو برهم و بر ایجاد ارزش اتحادهای راهبردی بین المللی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که بنگاه‌هایی که از سطح بالاتری از سرمایه‌ی فکری برخوردارند منافع ثروتی بیشتری کسب می‌کنند؛ هم چنین واکنش مثبت و معنی داری بین سرمایه‌ی فکری و تجربه اتحاد وجود دارد.
معمر زرنلر و سینکی گوزلو (۲۰۰۸) در مقاله‌ی «تأثیر سرمایه‌ی فکری بر عملکرد صادرات:تحقیق در صنعت قطعات اتومبیل ترکیه» تأیید می‌کنند که سرمایه‌ی فکری مفهومی است که بر این امر دلالت دارد که سرمایه‌ی غیرمادی بیش از سرمایه‌ی مادی ارزش ایجاد می‌کند؛ پس، بنگاههای تجاری می‌توانند از طریق بسط روابط کارکنان، خلاقیت و نوآوری ارزش بیشتری ایجاد کنند نویسندگان در مقاله‌ی مذکوردرپی تعیین تأثیر انباشت سرمایه‌ی فکری بنگاه بر عملکرد صادراتی صنعت قطعات اتومبیل ترکیه ۱۰۷ بنگاه فعال ر‌ا این زمینه بررسی کردند و چنین نتیجه گرفتند که انباشت سرمایه‌ی فکری تأثیر زیادی بر عملکرد صادراتی بنگاه داردبه طور مشخص تحقیق آنان نشان داد که بهبود عملکرد صادراتی بنگاه‌های تجاری که از انباشت سرمایه‌ی فکری بیشتری در جنبه‌های سرمایه‌ی ساختاری سرمایه‌ی کارکنان (انسانی) و سرمایه‌ی مشتری برخوردارند در مقایسه با بنگاه‌هایی که فاقد چنین سرمایه‌ای هستند بهتر است.
کوجانسیوو و لانکوییست^[۳۲] (۲۰۰۷) در مقاله ی«تحقیق در ارزش و کارایی سرمایه فکری» بیان می‌کنند که سرمایه‌ی فکری برای رقابت پذیری بنگاه‌ها صرفنظر از نوع صنعت بسیار مهم است هرچند که برای بنگاه‌های دانش -محور به دلیل این که عمده منابع آنها را غیرمشهودها تشکیل می‌دهند، اهمیت بیشتری دارد (کوجانسیو و لانکوییست ۲۰۰۷).
بوزبورا^[۳۳] (۲۰۰۴) در مقاله‌ای با عنوان «رابطه بین ابعاد سرمایه گذاری فکری بر ارزش دفتری و بازاری صنایع کشور ترکیه» به این نتیجه رسید که هر دو سرمایه انسانی ورابطه‌ای برارزش دفتری شرکت‌ها دارای تأثیرات قوی ومثبت هستند و رابطه‌ای قوی میان سرمایه‌های رابطه‌ای وانسانی بر قرار است.
بنتیس (۲۰۰۳) پژوهشی انجام داده‌اند با عنوان «بررسی رابطه بین سرمایه‌های فکری و عملکرد تجاری در صنایع خدماتی و تولیدی گشور مالزی» نتایج این پژوهش نشان داد میان اجزای سرمایه‌های فکری روبط متقابلی وجود داشت واین سرمایه‌ها بر روی عملکرد تجاری تأثیر دارند.
اصطلاح «سرمایه فکری» را اولین بار جان کنت گالبرایت در سال ۱۹۶۹ مطرح کرد. قبل از آنپیتر دراکر اصطلاح «کارکنان دانشی» را به کار برده بود (فیوال ۱۹۷۵).
به علت نامشهود بودن و ماهیت پویایی که سرما یه‌ی فکری دارد معنی کردن این واژه دشوار است بیشتر اوقات آن را مترادف اصطلاحاتی چون دارایی‌های فکری دارایی‌های نامشهود و دارایی‌های دانشی به کار برده‌اند (گوث ری و همکاران ۱۹۹۹).

۲-۸-۲- تحقیقات انجام شده در داخل کشور

مجتهد‌زاده (۱۳۸۹) در مقاله‌ای با عنوان رابطه سرمایه فکری (انسانی مشتری و ساختاری) و عملکرد صنعت بیمه سرمایه فکری را زاد ه عرصه علم و دانش معرفی نمود وی عامل انسانی در فر آیند مدیریت دانش و سازمان‌های دانش محور نقش اساسی دانست مهم‌ترین مزیت رقابتی سازمان و کمیاب‌ترین منبع در اقتصاد دانش محور امروز است هدف این پژوهش بررسی رابطه بین سرمایه فکری و اجزای آن و عملکرد صنعت بیمه از دیدگاه مدیران بود در بیانی کلی براساس نتایج آزمونهای آماری می‌توان اظهار داشت که متغیرهای سرمایه انسانی سرمایه مشتری) رابطه‌ای (و سرمایه ساختاری هنگامیکه به طور مستقل مورد بررسی قرار میگیرندرابطه مثبتی با عملکرد شرکت دارنداما در بررسی تأثیر همزمان این سه متغیر بر عملکرد تنهاسرمایه‌های انسانی و ساختاری عوامل تأثیرگذار بر عملکرد هستند
تابلی (۱۳۸۹) در بررسی مقاله‌ای با عنوان آشنایی با مفاهیم هزینه‌یابی و مدیریت بر مبنای فعالیت در حسابداری مدیریت به تشریح مفاهیم اساسی هزینه‌یابی و مدیریت بر مبنای فعالیت (ABC/ABM) در حسابداری مدیریت پرداخته ‌که از جنبه‌ها و دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد سپس به بررسی (ABM) و (ABC) با روش‌های سنتی پرداخته و در نهایت به بررسی ارتباط بین هزینه‌یابی و مدیریت بر مبنای فعالیت اشاره می‌کندوی در جمع بندی به این نتایج میرسد که: سیستم ABC انقلابی است در سیستم‌های هزینه‌یابی و می‌تواند به عنوان ابزاری قوی جهت حل مشکلات گوناگون مدیریت بکار برده شود و مدیریت بر مبنای فعالیت (ABM) یک روش سیستماتیک بررسی ‌برنامه‌ریزی‌ کنترل ‌بهبود و هزینه‌های سرمایه‌های است که ‌بر اصل مصرفی فعالیت‌ها تمرکز دارد و مستلزم کاربرد سیستم کنترل جامع کیفی در محیطی مبتنی بر شناخت و کنترل فعالیت‌هاست و فعالیت‌ها در نهایت باید ارزش آ‌فرینی برای مشتریان قرار گیرند عبدلی شربیانی (۱۳۹۰) در پژوهشی با عنوان” مطالعه نقش ارزش فکری بر نسبت ارزش بازار به ارزش دفتی و نسبت Q توربین در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس” مطرح نمود: هدف اصلی بنگاه‌های انتفاعی کسب بازده و افزایش ارزش سرمایه گذاران است. دستیابی به هدف فوق از طریق استفاده از منابع بکار رفته امکان پذیر است. منابع مورد استفاده سازمان، که امروزه جزء ارکان موفقیت بحساب می‌آید، منابع فیزیکی یا مشهود و غیر فیزیکی یا نامشهود است. از مهم‌ترین منابع نامشهود، نیروی انسانی می‌باشد که تحت عنوان سرمایه فکری به عنوان یک حوزه جدید از دانش در آمده و تحقیقات زیادی را به خود اختصاص داده است. یکی از چالش‌های اصلی در حوزه سرمایه فکری شناسایی و اندازه گیری سرمایه فکری است که در تحقیق وی با بهره گرفتن از مدل ضریب ارزش افزوده سرمایه فکری (VAIC) اقدام به اندازه گیری سرمایه فکری در سه طبقه سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری شده است.

۲-۹- خلاصه فصل

در فصل حاضر به مبانی نظری و پیشینه پژوهش و فلسفه پیدایش پرداخته شد مجموع آنچه در ا‌ین فصل مورد تأکید قرار گرفت نشانگر آن بود که امروزه حسابداری مدیریت در سازمان‌ها و سرمایه فکری در آن­ها نقش بسزایی دارند، بنابراین در این پژوهش به بررسی رابطه حسابداری مدیریت بر افزایش سرمایه فکری در سازمان‌های دولتی پرداخته شده است.