۲-۷ مدل های ارزیابی مقدماتی پیمانکاران
ارزیابی مقدماتی پیمانکاران، مرحله ای مقدماتی در فرایند انتخاب پیمانکار بوده که طی آن پیمانکاران بر اساس مجموعه ای از معیار­ها و شاخصها مورد بررسی قرار می­گیرند. در حقیقت ارزیابی مقدماتی، مرحله ای مهم بوده که حاصل آن طبقه بندی و پالایش شرکت های پیمانکار می­باشد. بر مبنای ارزیابی مقدماتی می­توان پیمانکار مناسب و شایسته را با توجه به معیارهایی همچون"حجم کاری” و “قیمت پیشنهادی” انتخاب کرد. همچنین در راستای ارائه مدلی تک مرحله ای جهت انتخاب پیمانکار، می­توان از مدلها و معیارهای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران بهره­گرفت. مدل­های ارزیابی مقدماتی پیمانکاران در بسیاری موارد دارای مشابهت های فراوانی با مدل های انتخاب پیمانکار می­باشد. به بیان دیگر بررسی ویژگی ها، توانایی­ها و خصوصیات پیمانکاران در زمینه های مالی، فنی، عملکردی، سازمانی و …. و نیز طبقه بندی و تخصیص رده به آنان در حیطه و قلمرو مدل های ارزیابی مقدماتی پیمانکاران قرار می­گیرد و از سوی دیگر ارتباط تحقیقات صورت گرفته در این زمینه با موضوع انتخاب پیمانکار و همچنین گستردگی این تحقیقات، بررسی مدلهای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران جهت ارائه مدلی کاربردی و قابل اطمینان برای انتخاب پیمانکار از لحاظ علمی و پژوهشی ایجاب نموده و توجیه می­نماید. لذا در این بخش مدل­های ارزیابی مقدماتی پیمانکاران به طور مختصر تشریح می­گردند و مزایا و معایب هر یک توضیح داده می­ شود و سپس در بخش رویه ها و مدل های انتخاب پیمانکار مورد بررسی قرار می­گیرند.

ارزیابی مقدماتی پیمانکاران گام مهمی در انجام [موفقیت آمیز] پروژه می­باشد. ارزیابی مقدماتی فرایند غربال پیمانکاران است. انتخاب یک پیمانکار شایسته این اطمینان را به کارفرما می­دهد که پیمانکار انتخاب شده می ­تواند اهداف پروژه را به انجام رساند. مسئله ارزیابی مقدماتی متمایز از بسیاری از مسائل چند شاخصه می­باشد، زمانیکه تصمیم گیرنده ممکن است به علت فقدان اطلاعات، مضیقه زمانی و یا نقطه ضعفهایی در تخصص، نیازمند تدارک برآوردهای نامعلوم، یا ناقص و یا غیر دقیقی باشد. به منظور جستجو برای تعیین به روز ترین مدل، مروری خلاصه و منتقدانه بر مدل ­هایی که بیشترین میزان انتشار را برای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران داشته اند ارائه شده است. برخی از این مدلها خطی هستند در حالیکه بعضی دیگر نیستند. برخی اسباب کار با داده های کمی و همچنین کیفی را دارا می­باشند.
فرایند ارزیابی مقدماتی پیمانکاران شامل برقرار کردن یک رابطه استاندارد به منظور اندازه ­گیری و برآورد کردن قابلیت ­های شرکت­ کنندگان بالقوه در مناقصه می­ شود. متخصصین متعددی به صورت بندی الگوی ارزیابی مقدماتی پیمانکاران پرداخته­اند. یکی از رویکردها به ارزیابی مقدماتی، مدل های آماری می­باشد. مدل های دیگر که دسته بند­های چند­گانه را میسر می­سازند، مانند شیوه تجدید نظر و ارزیابی برنامه (PERT)^[72] نیز به منظور ارزیابی مقدماتی پیمانکاران مورد کاوش قرار گرفته اند. تلفیق مدل­های آماری و دسته­بندی­های چندگانه پیشرفت­هایی را در ارتباط با گونه های خطی فراهم می­سازد. تئوری مطلوبیت چند شاخصه، مجموعه های فازی، استدلال مورد محور^[۷۳] و مدلهای سیستم های خبره دانش محور^[۷۴] توسط بسیاری از پژوهشگران برای پشتیبانی کارفرما در شرایط مواجه با غیر خطی بودن، عدم اطمینان و عدم دقت اتخاذ شده اند. لام^[۷۵] و همکاران به کارگیری شبکه ­های عصبی مصنوعی^[۷۶] را به عنوان یک مدل غیر خطی پیشنهاد داده­اند. از این گذشته، لام و همکاران مدلهای شبکه عصبی فازی(FNN)^[77] برای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران را پیشنهاد کرده ­اند. رویکرد دیگری که توسط مهدی^[۷۸] و همکاران و تاپکو^[۷۹] ارائه شده است از روش­های فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) برای انتخاب پیمانکاران بهره می­گیرد. پونگ پنگ^[۸۰] و لیستون^[۸۱] به کاربرد ترکیبی از تابع مطلوبیت و تابع رفاه اجتماعی برای ارزیابی توانایی پیمانکاران در زمان بررسی پیشنهادها اشاره کرده اند. اخیرا، ونگ^[۸۲] و همکاران به کارگیری شیوه تشخیص چند متغیره^[۸۳] را به منظور بهبود و توسعه مدلی جهت رده­بندی پیمانکاران برای معیارهای ویژه پروژه مورد کاوش قرار داده­اند.راسل^[۸۴] و اسکینیوسکی^[۸۵]مدل تجمیع وزن دهی ابعادی(DWA)^[86] را ارائه دادند. وزن دهی ابعادی روشی را میسر می­سازد که از طریق آن، خصوصیات تصمیم گیرنده هر یک از معیارهای تصمیم و وزن نسبی اهمیت آن را تعیین می کند. سپس تصمیم گیرنده می تواند پیمانکاران را با در نظر گرفتن معیارهای تصمیم درجه بندی کند.
راسل و اسکینیوسکی برنامه ای کامپیوتری به نام"توصیف کننده – ۱”^[۸۷] را به منظور یاری رساندن به تصمیم گیرندگان جهت پیدا کردن آسان داده ­های ارزیابی مقدماتی، ساخته و پرداخته کردند. این برنامه برمبنای وزن­دهی تجمیعی برای هر پیمانکار که از طریق رتبه بندی ورودی­ ها برای هر یک از معیارهای تصمیم به دست می ­آید، قرار دارد. راسل و همکاران” توصیف کننده- ۲”^[۸۸] را به عنوان کوششی جهت غلبه بر اشکالات” توصیف کننده – ۱” ساخته و ارائه کردند.” توصیف کننده – ۲ “یک سیستم دانش محور بوده که در آن تصمیم ارزیابی مقدماتی از طریق مدل سازی قواعد تصمیم مورد استفاده کاربر و نه امتیازات محاسبه شده، گرفته می­ شود.
روش کمی برای انتخاب پیمانکار، که از تحلیل چند شاخصه (MAA) و تئوری مطلوبیت (UT) بهره می­گیرد توسط هالت و همکاران معرفی شده است. هاتوش و اسکیتمور بکارگیری شیوه تجدید نظر ارزیابی برنامه (PERT) برای سنجیدن معیارهای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران در برابر اهداف کارفرما بر حسب زمان، هزینه و کیفیت را پیشنهاد دادند. رویکرد PERT به منظور ایجاد مدلی خطی برای برآورد داده ­های پیمانکار به کار رفته است.
تحقیقات متعددی در حوزه ارزیابی مقدماتی پیمانکاران و انتخاب پیمانکار، فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) را مورد استفاده قرار داده اند. نیدیک و هیل، AHP را به عنوان “یک روش شناسی برای رتبه بندی اقدام محور دوره های متناوب بر اساس قضاوتهای تصمیم گیرنده درباره اهمیت معیارها و مقادیری که آنها در یک گزینه کسب می­ کنند” تعریف می­ کنند. مونایف^[۸۹]AHP را برای روش های انتخاب پیمانکاران در نظر گرفته است. این مدل معیارهای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران را با قیمت پیشنهادی به عنوان یکی از معیارهای تصمیم به منظور دستیابی به بهترین پیشنهاد منقاصه ترکیب می­ کند. ان گوین^[۹۰] مدلی برای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران را با به کارگیری نظیریه مجموعه های فازی ساخته و پرداخته کرده است. این مدل عدم قطعیت درگیر در سیستم ارزیابی مقدماتی را برآورده می­سازد. ان جی^[۹۱] مدل استدلال مورد محور(CBR) را برای ارزیابی مقدماتی معرفی کرد. استدلال مورد محور یک تکنولوژی هوش مصنوعی است که مسائل جدید را از طریق وفق دادن راه حل هایی که برای حل کردن مسائل گذشته استفاده می­شوند، حل می­ کند. طاها^[۹۲] و خسروشاهی^[۹۳]، لام و همکاران کاربرد مدلهای شبکه عصبی جهت ارزیابی مقدماتی پیمانکاران را پیشنهاد دادند. لام و همکاران همچنین استفاده از مدل های فازی شبکه عصبی برای مقصودی یکسان را پیشنهاد کردند.
مدلی که بهترین نتایج را ارائه می­ کند باید توانایی تطابق با خصوصیات ویژه مساله ارزیابی مقدماتی را دارا باشد. مشخصات مهم ارزیابی مقدماتی عبارتند از:
ارزیابی مقدماتی یک مسئله چند معیاره می­باشد. مدل مفروض باید تحلیل معیارها را بر بنیانی متقارن انجام دهد. ارزیابی مقدماتی شامل ریسک داده های شلوغ و نامعلومی می­ شود که توسط پیمانکاران مختلف ارائه شده ­اند.
ارزیابی مقدماتی ریسک گرفته شده از عقاید متفاوت تصمیم­گیرندگان را در بر دارد.
ارزیابی مقدماتی قضاوت­های ذهنی صورت گرفته توسط تصمیم­گیرندگان را شامل می­ شود.
ارزیابی مقدماتی شامل روابط غیر خطی مابین شاخص­ های پیمانکاران و تصمیمات ارزیابی مقدماتی متناظرشان می­ شود.
مدل باید توانایی انطباق دادن نتایج با دنباله­ای از تغییرات همبسته در میان پیمانکاران مختلف را دارا باشد.
باید قابلیت رسیدگی به داده های کیفی را نیز به خوبی داده های کمی دارا باشد(ساوالهی و همکاران، ۲۰۰۷).
مروری جامع بر مزایا و معایب این مدلها در جدول شماره ۲-۳ آورده شده است.
جدول شماره ۲-۳: مدلهای ارزیابی مقدماتی پیمانکاران(ساوالهی، ۲۰۰۷)