۴-۴-۲ جلوگیری از فرار یا پنهان شدن متهم ۶۲
۴-۴-۳ محو نمودن آثار جرم و تبانی ۶۲
۴-۵- اقسام بازداشت موقت در حقوق موضوعه ۶۳
۴-۵-۱ موارد اختیاری صدور قرار بازداشت موقت ۶۳
۴-۵-۲ موارد الزامی صدور قرار بازداشت موقت ۶۷
۴-۶- تشریفات شکلی صدور قرار بازداشت موقت و اعتراض به آن ۷۶
۴-۶-۱ مقامات صالح برای صدور قرار بازداشت موقت ۷۶

۴-۶-۲ مستدل و موجه بودن قرار بازداشت موقت ۸۱
۴-۶-۳ مدت قراربازداشت موقت ۸۲
۴-۶-۴ اعتراض به قرار بازداشت موقت ۸۵
۴-۷- حقوق فرد بازداشت شده ۸۸
۴-۷-۱ احتساب مدت بازداشت موقت ۸۸
۴-۷-۲ جبران خسارت ناشی از بازداشت موقت ۹۰
۴-۸- بازداشت غیرقانونی و برخورد کیفری با آن ۹۳
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
۵-۱- نتیجه گیری ۹۸
۵-۲- پیشنهادات ۱۰۱
منابع و مآخذ ۱۰۲
فهرست منابع فارسی ۱۰۲
فهرست منابع عربی ۱۰۴
چکیده انگلیسی ۱۰۶
چکیده
یکی از تصمیماتی که قاضی در مرحله تحقیقات مقدماتی پس از تفهیم اتهام به متهم اتخاذ مینماید، صدور قرار تامین است. شدیدترین قرار تامین که قاضی ممکن است در مورد متهم صادر نماید قرار بازداشت موقت است. این قرار ممکن است تا مدت معین و یا رفع موجب و یا انجام دادن تحقیقات مقدماتی و یا صدور حکم بدوی یا نهایی ادامه داشته باشد. اخذ تامین از متهم و یا بازداشت پیش از محاکمه، دارای سابقه فقهی و تاریخی است به نحوی که در شرع انعقاد عقد کفالت و یا در زمان پیامبرگرامی اسلام (ص) نگهداری متهم به به قتل به مدت شش روز برای اقامه بینه مرسوم بوده است هدف از این تحقیق تبین و شناسایی مبنا و پیشینه فقهی و شرعی بازداشت موقت و بررسی کتب حقوقی و قانون آیین دادرسی کیفری در خصوص اینکه آیا موارد ذکر شده در قانون آیین دادرسی در رابطه با بازداشت موقت منطبق با موازین شرعی است و رسیدن به این نتیجه که برخی از موارد ذکر شده در قانون در زمینه صدور قرار بازداشت موقت, در شرع بدان تصریح شده است هدف بعدی دنبال می کنیم تبیین علل صدور قرار بازداشت موقت و موارد اجباری و اختیاری صدور قرار بازداشت موقت و سکوت مقنن در خصوص راهی برای جبران خسارت متهمی که در بازداشت بسر می برد و حکم برائت وی صادر گردیده است.
کلید واژگان: قرار تأمین، بازداشت موقت، حقوق متهم، اصل برائت.
فصل اول:
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
انسان آزاد متولد شده است. ارزش آزادی آن چنان است که از گذشته تا امروز بسیاری از اندیشمندان داستان تقدیس آن را در آثار خویش بیان نموده اند (کاتوزیان ۱۳۸۲، ۱). تردیدی نیست که خداوندانسان را آزاد آفریده است و پیام تمامی پیامبران و صالحان متضمن همین معنی است. آزادی جزء حقوق ذاتی و طبیعی انسان می باشد.
با توجه به این که آزادی شهروندان از مصادیق بنیادین حقوق بشر است، احترام به آن در همه عرصه ها به ویژه گستره عدالت کیفری از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. ازهمین رو، اشخاص در همه مرحله های فرایند کیفری از هرگونه تعرض مصون بوده و به آسانی نمی تواند آزادی آنان را تحدید و یا سلب کرد (مسعود ۱۳۷۴، ۶).
اما هنگامی که که از یک سو بین فرار متهم، پنهان شدن وی و یا امحا آثار جرم و از سوی دیگر، دلایل و قرینه ها متوجه شخص خاصی است، امکان تحدید و یا سلب آزادی اشخاص برای اجرای بهتر عدالت کیفری و رسیدگی قضایی میسر می گردد (آخوندی ۱۳۸۸، ۱۲۷: ۵).
از این رو به علت اهمیت موضوع فوق در این تحقیق سعی می شود به تحقیق و تفحص در خصوص بازداشت موقت در فقه و حقوق اسلامی پرداخته و دیدگاه شارع مقدس را در خصوص این موضوع تبیین نماییم و سپس به بررسی دیدگاه قانونگذار جمهوری اسلامی ایران در زمینه بازداشت بپردازیم.
البته لازم به ذکر است که در ایران باستان بازداشت متهم ان به ویژه در جرایم مهم تا تشکیل جلسه دادگاه و رسیدگی به اتهامات امری معمول بوده است. در حقوق روم نیز به گفته اولپین سپردن متهم به اشخاص معتبر یا به قضات یکی از شهرهای همسایه یا به سربازان، در صورتی که دارای شخصیت اجتماعی بود و متعهدمی شد که در جلسه دادرس حضور یابد، امری بسیار متداول بوده است (آشوری ۱۳۷۶، ۳). بنابراین هرچند تحقیق حاضر در خصوص محدوده زمانی حقوق موضوعه یعنی حقوق فعلی ایران بحث می کند ولی این امر نشان دهنده این نمی باشد که بازداشت موقت در حقوق ایران پیشینه ای تازه دارد.
شایان ذکر است به علت تبیین بهتر موضوع ذکر شده، در این تحقیق ابتدا دیدگاه فقه و شارع مقدس در خصوص بازداشت موقت، احکام خاص آن و نیز موارد جواز صدور آن تبیین می گردد سپس دیدگاه مقنن در خصوص بازداشت موقت، اهداف این قرار و انتقاداتی که بر بازداشت موقت وارده کرده اند بیان می گردد و در نهایت تشریفات شکلی صدور این قرار، انواع آن و نحوه اعتراض به آن و نیز برخورد مقنن با مرتکبین بازداشت غیرقانونی مشخص می گردد.
۱-۲- بیان مسأله
قرارهای سالب آزادی، قرارهای محدود کننده، توقیف احتیاطی، حبس پیش از محاکمه، بازداشت متهم در تمام یا قسمتی از مراحل تحقیق عناوینی هستند که از اشتراک معنوی برخوردار هستند و دارای مفهوم واحدی هستند که کلیت موضوع بحث ما را به به خود اختصاص می دهد.
بررسی اینکه زندان و حبس در نظام سزادهی و سیاست کیفری اسلام چه جایگاهی دارد و آیا در اسلام زندان به عنوان مجازات شناسایی شده است یا خیر؟ از مبحث ماخروج موضوعی دارد و مجال دیگری را برای تحقیق می طلبد. آنچه در این مقال مودر توجه است حبس پیش از محاکمه و یا به عبارت دیگر توقیف احتیاطی متهم در حین دادرسی یا بازداشت متهم در انتظار محاکمه یا قرارهای تامین کیفری که منتهی به بازداشت متهم می گردد، می باشد.
آنچه در این تحقیق از جایگاه ویژه ای برخوردار است یافتن پاسخ برای این سوال مهم می باشد که آیا در سیاست کیفری اسلام بازداشت متهم پیش از محاکمه به عنوان یک تاسیس جزایی شناخته شده است یا نه؟! آیا از دیدگاه قرآن کریم و سنت پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) و اقوال فقها، حبس پیش از محاکمه مجاز است یا خیر؟ و در مرحله بعدی تحقیق و تفحص در این خصوص که در صورت تجویز، محدوده ی خاصی و جهاتی برای آن تبیین شده است؟
نکته مهم دیگری که در این تحقیق دنبال می شود تطبیق یافته هایمان از قرآن و سنت و اقوال فقها با قوانین مصوب در حقوق موضوعه کشور جمهوری اسلامی ایران می باشد. به عبارت دیگر درصدد بررسی انطباق تاسیس کیفری قرارهای تامین به ویژه قرار بازداشت موقت در حقوق موضوعه ایران (که موجب سلب آزادی متهم می گردد) با مبانی شرعی و فقهی اسلام هستیم.
در نهایت به بررسی و مطالعه ایرادات و خلل قانونی و جهات تعارض و تناقض و احتمالاً ابهام و اجمال قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ و قانون اصلاح و قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب خواهیم پرداخت.
۱-۳- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
همانطور که بیان گردید هرچند در زمینه موضوع زندان در حقوق کیفری اسلام تالیفات متعددی وجود دارد ولی در خصوص بررسی فقهی بازداشت موقت و موارد جواز بازداشت موقت در فقه تالیفات چندانی وجود ندارد و فقها به بررسی این موضوع کمتر پرداخته اند. از این جهت که مولفین و حقوقدانان بیشتر به بررسی حقوقی بازداشت موقت توجه نموده اند و کمتر پیشینه فقهی آنرا مورد مداقه قرار داده اند لذا با توجه به حائز اهمیت بودن موضوع، ضرورت تحقیقی مستقل لازم به نظر می رسد.
۱-۴- اهداف تحقیق
نوشتن ین تحقیق برای رسیدن به اهدافی می باشد که اهم این اهداف را می توان چنین برشمرد: تبیینو شناسایی مبنا و پیشینه فقهی و شرعی بازداشت موقت، با توجه به تبیین مبنای فقهی و شرعی بازداشت موقت، در پی بررسی تطبیق نظرات شارع مقدس با قانونگذار جمهوری اسلامی در زمینه بازداشت موقت می باشیم، تبیین علل صدور قرار بازاشت موقت و شناسایی موارد مجاز صدور قرار بازداشت موقت در حقوق موضوعه ایران.
۱-۵- سؤالات تحقیق
آیا توقیف متهم قبل از محاکمه از یک پیشینه و مبنایی شرعی برخوردار می باشد؟