IS9- 06
۳۴/۰
۱۶/۰-
۸۳۴- ۰۲
۳۲/۰
۳۵/۰
۶
کامفر
IS2- 07
۴۴/۰
۸۳/۰
۸۲۷-۰۲
۳۶/۰
۰/۰
IS1- 05
۳۲/۰
۷۴/۰-
۷
بورنئول
۸۲۷- ۱۲
۳۱/۰
۸۲/۰-
۸۳۴- ۰۲
۳۱/۰
۶۷/۰-
۴-۵- مقایسه تجزیه خوشه ای مورفولوژیکی، فیتوشیمیایی و مولکولی
تجزیه خوشه ای صفات کمی جمعیت های آویشن کوهی را به سه گروه اصلی تقسیم کرد که جمعیت های آذربایجان غربی، زنجان و کردستان تا حدودی تفکیک شدند. همچنین بر اساس صفات کیفی جمعیت ها در پنج گروه اصلی طبقه بندی شدند که جمعیت های قزوین و زنجان در گروه های جداگانه ای قرار گرفتند. بیشترین تشابه در گروهبندی صفات کیفی در جمعیت کردستان (۱) و آذربایجان غربی (۲) مشاهده شد که علت آن وجود تشابه ۱۰۰% در صفات ارزیابی شده است. نتایج گروهبندی صفات کیفی نشان داد که جمعیت های زنجان به خوبی از سایر جمعیت ها تفکیک شدند. نتایج حاکی از آن بود که جمعیت های آذربایجانغربی هر چند که در یک محدوده جغرافیایی هستند ولی از نظر شکل برگ و برخی صفات دیگر تنوع قابل توجهی دارند. به طور کلی جمعیت ها در داده های کمی و کیفی تفاوت قابل توجهی از خود نشان دادند هر چند که کاشت جمعیت های مختلف در شرایط محیطی یکسان، اثرات محیطی را در بروز صفات مورفولوژیک کاهش داده بود. شایان ذکر است که نتایج اله جعفری و همکاران (۱۳۸۳) نشان داد که گیاه آویشن در فرماسیون های مختلف فرعی گیاهی و در کنار ۱۴ جوامع گیاهی رشد دارد همچنین از نظر اکولوژیکی آویشن در مناطقی با ارتفاع ۲۰۰۰ تا ۳۶۲۵ متر از سطح دریا و در شیب های مختلف و خاک هایی با بافت متفاوت می روید، پس انتظار می رود که آویشن از نظر فنوتیپی در هر مقیاس جغرافیایی آداپته شده تنوع قابل توجهی از خود نشان دهد. در نهایت می توان گفت اگر چه این صفات به خوبی می توانند گونه ها یا جمعیت ها را بر اساس ریخت سنجی از یگدیگر جدا نمایند اما فنوتیپ هر گیاه یا هر موجود در نتیجه اثر متقابل عوامل ارثی و محیطی تظاهر می کند به طوری که وانلی و زنگ چنگ[۱۹۹] (۱۹۹۸) در بررسی های خود بر روی رشد رویشی زنبق های انکوسیکلوس دریافتند که زنبق ها ممکن است نسبت به افزایش نور در مناطق خشک واکنش نشان دهند، به طوری که برگ ها کوچکتر می شوند. یاوال و همکاران[۲۰۰] (۲۰۰۲) دریافتند که مناطقی که شیب رو به جنوب دارند در صفت های مهم گل زنبق های انکوسیکلوس به ویژه گل و ساقه کاهش اندازه وجود دارد.
این تنوع، مسیر را برای معرفی اکوتیپ های مطلوب و مناسب از نظر صفات مورد نظر رویشی هموار خواهد کرد. بنابراین جمعیت های جمع آوری شده از نقاط مختلف، از نظر ژنتیکی در فنوتیپ، با هم تفاوت دارند. ذخایر توارثی را می توان خارج از محیط طبیعی در کلکسیون ها نگهداری کرد، به این ترتیب با یکسان نمودن شرایط محیطی، صفات مورفولوژیکی را می توان مورد توجه و مقایسه قرار داد. در این حالت تفاوت هایی که ناشی از تفاوت در توالی های خاصDNA است مشخص خواهد شد( باقری و همکاران، ۱۳۸۶).
تجزیه خوشه ای صفات فیتوشیمیایی بر اساس الگوریتم UPGMA و مربع فاصله اقلیدسی، جمعیت های آویشن کوهی را به دو گروه اصلی تقسیم کرد که جمعیت های کردستان و قزوین در یک گروه قرار گرفتند و همچنین جمعیت های آذربایجان غربی تا حدودی در یک گروه قرار گرفتند. بنابراین تیپ شیمیایی خاص یک گونه گیاه تحت تأثیر تیپ ژنتیکی، عوامل محیطی و نهادههای زراعی شکل میگیرد (برنات، ۲۰۰۲)، که در این تحقیق تنوع ساختاری از نظر ترکیبات بین جمعیت ها مشاهده شد.
تجزیه خوشه ای داده های مولکولی(ISSR) توانست جمعیت های آویشن کوهی را در سطح تشابه ۷۶/۰ به پنج گروه تقسیم بندی کند. داده های مولکولی جمعیت های قزوین، کردستان و آذربایجانغربی را از هم تفکیک کرد و البته نتایج فوق سودمندی بالای نشانگرهای ISSR را برای تفکیک و روابط ژنتیکی جمعیت های آویشن کوهی را بیان می کند. انگشت نگاری دی ان ای به عنوان ابزار مهم توصیف ژرم پلاسم به خوبی می تواند برای کل تنوع ژنتیکی موجود در یک گیاه خاص، شامل ارقام قدیمی، نژادهای سرزمینی و گونه های خویشاوند وحشی ان بکار برود( نایبوم و ویسینگ[۲۰۱]، ۲۰۰۷). در سال های اخیر، استفاده از نشانگرهای مولکولی، برای ارزیابی تنوع ژنتیکی به یک ابزار مهم در مطالعه جمعیت گونه های گیاهی مختلف از جمله گیاهان دارویی و معطر شده است (لیو[۲۰۲] و همکاران، ۲۰۰۶؛ فارکارو و اچیورگارای[۲۰۳]، ۲۰۰۶).
داده های مولکولی و داده های فیتوشیمیایی در بین ۱۵ جمعیت آویشن کوهی، توانست جمعیت های آذربایجان غربی، کردستان و قزوین را تا حدود زیادی از هم تفکیک کند، که این نتایج کاملا در انطباق با یکدیگر می باشند و از سویی دیگر نباید انتظار داشت که کلیه نتایج حاصل از صفات مورفولوژیکی با آزمایشات مولکولی و فیتوشیمیایی مطابقت داشته باشند. و بدین ترتیب استفاده از روش های مولکولی مختلف چون RFLP، RAPD، SSR و غیره در آشکار سازی تنوع و روابط ژنتیکی توده های گیاهان دارویی در دو سطح درون و بین گونه ای از کارآیی بالایی برخوردار بوده است اما تلفیق نشانگرهای شیمیایی، مورفولوژیکی و مولکولی مفیدترین نتایج را نمایان می سازد (تتنی، ۲۰۰۲؛ برنات، ۲۰۰۲؛ نایبوم و ویسینگ، ۲۰۰۷).
بررسی نتایج نشانگرهای ISSR، مدارک بیشتری مبنی بر اینکه این تکنیک روشی ساده و قابل اعتماد برای شناسایی روابط نزدیک جمعیت ها است، ارائه می کند البته ISSR علاوه بر داشتن این خصوصیات، محدودیت نشانگرهای دیگر مثل تکرارپذیری کم در RAPD، هزینه بالا و سختی کار در AFLP را نداشته و به طور گسترده در سراسر ژنوم پراکنده است ( هان و همکاران، ۲۰۰۷). وراثت پذیری بالای جایگاه های ISSR، توزیع گسترده آن ها در ساسر ژنوم، شباهت آن ها به وراثت مندلی، تکرارپذیری بالا، عدم نیاز به اطلاعات قبلی در مورد ژنوم سبب استفاده روزافزون این نشانگر شده است.